Η ιστορία της ηλεκτροδότησης της Σάμου, όπως και πολλών άλλων περιοχών της Ελλάδας, είναι μια ενδιαφέρουσα πορεία που αντικατοπτρίζει την εξέλιξη της τεχνολογίας και των υποδομών στη χώρα.
Η πρωτεύουσα του νησιού ήταν ο "Λιμήν Βαθέος Σάμου", η σημερινή πόλη, αλλά κάπως πιο ..."μαζεμένη" και αυτό γιατί περιοχές η οποίες σήμερα είναι μέρος του οικιστικού συνόλου, εκείνο τον καιρό ήταν απομακρυσμένες και εκτός του αστικού ιστού.
Όπως αναφέρει ο Φιλόλογος Χρίστος Λάνδρος (1) μέχρι τα 1809 η πόλη φωτιζόταν με φανάρια λαδιού ενώ στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν με μεγάλους φανούς πετρελαίου, μέχρι και το 1911.
Όλοι όμως ήθελαν περισσότερο φώς, για την ακρίβεια «ανθρωπινότερο φως». Έτσι από το 1897 και με την ευκαιρία της μειοδοτικής δημοπρασίας φωτισμού της πόλης, επισημάνθηκε ότι πολλές συνοικίες μένουν αφώτιστες και ότι υπάρχει στο λεγόμενον οξυλένιον, "αέριον ευθηνών και κάλλιστον διά την αναγκαιούντα φωτισμόν".
Το 1904 ο επιχειρηματίας Επαμ. Κυριακίδου καταθέτει αίτηση για τον ηλεκτροφωτισμό του Λ. Βαθέος η οποία όμως θα απορριφθεί. Δεν θα περάσουν όμως περισσότερα απο δυο χρόνια προκειμένου η πλατεία Πυθαγόρα να φωτιστεί με λαμπτήρα Σουηδίας, 700 κηρίων, της εταιρείας LUX.

Πρώτα Βήματα στην Ηλεκτροδότηση

Η Σάμος, όπως και τα περισσότερα νησιά της Ελλάδας, άρχισε να αναπτύσσει τις πρώτες ηλεκτρικές υποδομές στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι πρώτες προσπάθειες για την ηλεκτροδότηση έγιναν από ιδιωτικές πρωτοβουλίες και τοπικές επιχειρήσεις που εγκαθιστούσαν μικρά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το ταξίδι αυτό πίσω στον χρόνο δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την δημοσίευση της Αγγέλας Χατζημιχάλη Η Σάμος κατά τον 20ο αιώνα.  πρακτικά συνεδρίου, Σάμος,  2000. τιτλος: Ο εξηλεκτρισμός της Σάμου  περ. Επιπλέον της εφημερίδας Χαραυγή, 13-10-2001.

Tο 1907 ήταν η χρονιά κατά την οποία ο δήμαρχος Σπ. Αιγινήτης θα μεταβεί στην Αθήνα, για να διαπραγματευθεί με την εταιρεία Δουμά-Καλοκαιρινού, για τον σκοπό αυτό.
Η εταιρεία θα στείλει στη Σάμο τον ηλεκτρολόγο Λ. Καλοκαιρινό. Η αρχική σκέψη της εταιρείας είναι να γίνει ένα μικρό υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, έτσι ο ηλεκτρολόγος Λ. Καλοκαιρινός με τον δήμαρχο Σπ. Αιγινήτη και τον μηχανικό Μπέγερλιτς θα ερευνήσουν στο Κοκκάρι και στην Αγ. Παρασκευή για να δούν αν το νερό των πηγών θα επαρκούσε να χρησιμεύσει ως κινητήρια δύναμη. "Θα ήτο μέγα ευτύ χημα διά την πόλιν μας, εάν κατωρθούτο να λυθή επιτέλους αυτήν την φοράν το ζήτημα του φωτισμού όπερ είναι εκ των σπουδαιοτέρων και αποτελεί μίαν επείγουσαν και σπουδαίαν ανάγκην ", καταγράφει ο φιλόλογος Χρίστος Λάνδρος (1).

Η σκέψη αυτή δεν θα ευδοκιμήσει αλλά η πόλη θα αποκτήσει φως τελικά στις 12-6-1911.
Ο δήμος θα συνάψει δάνειο χρεωλυτικό 1700 λιρών με τόκο 7% και θα συνεβλήθη με τους εργολάβους Balladur, Blankin και Demas, οι οποίοι ολοκλήρωσαν σε ένα σχεδόν χρόνο το έργο του ηλεκτροφωτισμού.
Σύμφωνα με το σχέδιο: όλος ο φωτισμός θα είχε ένταση 6350 κηρίων (μονάδα μέτρησης που μετρά τη συνολική ποσότητα ορατού φωτός που εκπέμπεται από μια πηγή. Σκεφτείτε το ως τη συνολική «φωτεινότητα» που παράγει ένας λαμπτήρας ή μια πηγή) με 1600 επιπλέον για ιδιωτικά καταστήματα.
Επίσης προβλεπόταν να τοποθετηθούν 4 λαμπτήρες των 600 κηρίων κατα μήκος της προκυμαίας και την πλατεία, 4 λαμπτήρες των 400 κηρίων στον κήπο της πλατείας, μπροστά από το Δημαρχείο, 2 των 200 κηρίων προ του Ηγεμονικού Μεγάρου (σημερινό Ξενία), και ένας επίσης των 200 κηρίων στην ανατολική πλατεία του Μεγάρου.
Τέλος σύμφωνα με το σχέδιο θα μπούν ακόμα 19 λαμπτήρες των 50 κηρίων επί της προκυμαίας από την οικία του Αλ. Πασχάλη μέχρι την οικία του Νικολαρεΐζη, 32 των 16 κηρίων στον παράλληλο δρόμο και 8 των 16 κηρίων από τον Άγ. Νικόλαο μέχρι την οικία Τραυλού.

"Να γίνουμε ευρώπη"

Γενικά η Σάμος προσπαθούσε άλλωτε να μοιάσει στην κοντινή Σμύρνη και άλλωτε στο μακρινό  ...Παρίσι. Για να γίνεις όμως μια πόλη του φωτός χρειαζόσουν ρεύμα.

Το Νοέμβριο του 1924 το Υπουργείο Συγκοινωνίας ενέκρινε την προκήρυξη δημοπρασίας ενός έργου εξηλεκτρισμού της πόλης που πρότεινε το Δημοτικό Συμβούλιο μέσω ενός δημόσιου μειοδοτικού διαγωνισμού με αντικείμενο την εκχώρηση αποκλειστικού προνομίου χορηγήσεως ηλεκτρικού ρεύματος για ιδιωτικό φωτισμό στην πόλη Λιμένος Βαθέος, εγκατάσταση δικτύου και παροχή ρεύματος στο δήμο, το Λιμενικό Ταμείο και την κοινότητα Βαθέος, απλή δε άδεια χρήσεως των οδών της πόλεως προς χορήγηση ρεύματος για κίνηση ή άλλες βιομηχανικές χρήσεις, αλλά χωρίς αποκλειστικό προνόμιο. Επίσης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του δήμου ο ανάδοχος του έργου θα ήταν υποχρεωμένος να δίνει δωρεάν ρεύμα στο πολιτικό νοσοκομείο «Ο ΄Αγιος Παντελεήμων», στη νυκτερινή σχολή και στην αίθουσα της Φιλαρμονικής Εταιρείας.

Η κατανομή των ωρών αφής του τακτικού και έκτακτου φωτισμού θα καθοριζόταν από τη δημοτική αρχή την πρώτη κάθε μήνα βάσει «γενικώς παρεδεδεγμένου τύπου ωρολογίου αφής και σβέσεως».

Ο χρόνος της σύμβασης, σύμφωνα με το σχέδιο ήταν για 30 χρόνια

Ο διαγωνισμός έγινε και κατακυρώθηκε στους αδελφούς Πετσά το Μάρτιο του 1925.

Οι αδελφοί Πετσά, ήταν μεγάλη τεχνική εταιρεία που συνεργαζόταν με τον αυστριακό οίκο «΄ Έλιν».
Σύμφωνα με το διαγωνισμό αναλάμβαναν τα όσα καθόριζαν οι όροι του διαγωνισμού με αποζημίωση 80.000 δρχ. εκ μέρους του δήμου, δέχονταν δε τιμή ιδιωτικού φωτισμού τις 5,90 δρχ. ανά κιλοβάτ, και για την βιομηχανική κίνηση 3 δρχ.
Για τα δημόσια και δημοτικά καταστήματα όριζαν έκπτωση 20%.

Στις 17 Μαΐου 1925 πραγματοποιήθηκε από την Τράπεζα Σάμου, στην οποία είχε παραχωρηθεί η άδεια για τον ηλεκτροφωτισμό του Λιμένος Βαθέος, δημοπράσια για την κατασκευή των δικτύων και την προμήθεια των μηχανών. Μειοδότης αναδείχτηκε η Εταιρεία μηχανικών ηλεκτρικών και υδραυλικών εγκαταστάσεων Αδελφοί Πετσά. Στο εργοστάσιο τοποθετήθηκαν τρεις πετρελαιομηχανές M.A.N ισχύος 270 HP και ηλεκτρογεννήτριες SIEMENS - SCHUCKERT 3.150 Volt.

Το 1927 συστήθηκε στην Αθήνα η "Ηλεκτρική εταιρεία Σάμου Α.Ε" με σκοπό την εγκατάσταση μηχανών προς ηλεκτροφωτισμό πόλεων και για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος για τον ηλεκτροφωτισμό και την κίνηση διάφορων βιομηχανιών με εταιρικό κεφάλαιο πέντα εκατομμύρια δραχμές διαιρούμενο σε 50.000 μετοχές προς εκατό δραχμές εκάστη. Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο καταρτίστηκε από τους Γ.Κ Βεντούρη, Ν.Π Μανταφούνη, Εμμ. Π. Μανταφούνη, Σ.Θ Μανταφούνη, Βίκτωρος Δ. Σεραφείμ και Γ.Δ Γιαγκόπουλου. Στο χώρο του εργοστασίου στο Βαθύ, η Ηλεκτρική Εταιρεία Σάμου ίδρυσε και παγοποιείο και το 1929 προχώρησε στην αγορά μηχανημάτων παγοποιείου, μεταξύ των οποίων έναν συμπιεστή αμμωνίας και έναν ψυκτήρα. Τον επόμενο χρόνο προμηθεύτηκε έναν συνθλίπτη αμμωνίας, έναν συμπυκνωτή αμμωνίας και έναν ελαιοχωριστή αμμωνίας. 

Παλιός υποσταθμός ρεύματος μπροστά στην πλατεία Πυθαγόρα

Ο σταθμός χτίστηκε σε οικόπεδο 1.057 τ.μ. Το μηχανοστάσιο του ηλεκτρικού σταθμού ήταν διαστάσεων 27,65Χ11.10 μέτρων. Η ορθογώνια κάτοψη του ,με τα συμμετρικά ανοίγματα, χωριζόταν διαδοχικά στο χώρο του μηχανοστασίου και στο χώρο διανομής και ζεύξης. Ο χώρος διανομής και ζεύξης ήταν υπερυψωμένος κατά τρία σκαλοπάτια, ενώ στη συνέχεια υπήρχε διώροφο τμήμα με υπόγειο με τα γραφεία και τις αποθήκες υλικού. Το παγοποιείο ήταν ανεξάρτητο με δικό του μηχανοστάσιο. Στο χώρο υπήρχε και σιδηρουργείο. 

Στις 24-5-1963 εξαγοράστηκε από τη Δ.Ε.Η έναντι 2.414.000 δρχ. (Ακίνητα, μονάδες παραγωγής, υλικά και δίκτυα). Πωλητές ήταν οι Γ.Α Αντωνιάδης, πρόεδρος της εταιρείας και ο Γ.Ε Νέγρης, γενικός διευθυντής. Η επιχείρηση την εποχής της εξαγοράς διέθετε 2.494 μονοφασικές και 131 τριφασικές παροχές. Στη Δ.Ε.Η προσλήφθηκαν 20 άτομα. Τότε προστέθηκε και μια πετρελαιομηχανή "VIVIAN". 

Σήμερα στο κτίριο στεγάζονται αποθήκες του Δήμου Ανατολικής Σάμου. 

Η πόλη του Καρλοβάσου

Από το 1913 γίνονταν ενέργειες για τον ηλεκτροφωτισμό της δεύτερης μεγάλης πόλης του νησιού, του Καρλοβάσου. Οι προσπάθειες θα ευδοκιμήσουν αρκετά χρόνια αργότερα. Στις 28 Μαρτίου 1925 υπογράφεται διάταγμα του Ά προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη, με το οποίο χορηγείται η άδεια ηλεκτρικής εγκαταστάσεως στο Νέο Καρλόβασι, στον γενικό διευθυντή της Αγγλοαμερικανικής Τράπεζας και της Τράπεζας Σάμου Στέλιο Μανταφούνη. 

Λίγο αργότερα, τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, οι αδελφοί Πετσά εγκαταλείπουν το έργο της ηλεκτροδότησης του Λιμένος Βαθέος λόγω πολλών τους υποχρεώσεων και το εκχωρούν στην Τράπεζα Σάμου. Η εκχώρηση έγινε για 25 χρόνια. Εκπρόσωπος της Τραπέζης ήταν ο Σ. Μανταφούνης.

Τον Μάρτιο του 1926 κατατίθεται ο θεμέλιος λίθος του εργοστασίου, σε κτήμα που παραχωρεί ο δήμος Λιμένος Βαθέος στην Τράπεζα. Ο μηχανικός Ντυπρέ αναλαμβάνει τα σχέδια.

Ο σταθμός Καρλοβάσου όπως διασώζεται σήμερα

Το 1926 παραχωρήθηκε προνομιακή άδεια (πολυετής) στην Τράπεζα Σάμου για τον ηλεκτροφωτισμό Νέου Καρλοβάσου και εικοσπενταετής απλή για τον ηλεκτροφωτισμό Παλαιού και Μεσαίου Καρλοβάσου. Το 1927 συστήνεται στην Αθήνα η "Ηλεκτρική εταιρεία Σάμου Α,Ε" που σχετίζεται με τη Τράπεζα Σάμου και ανέλαβε από τότε και στο εξής τα θέματα του ηλεκτροφωτισμού στο νησί. (Μέλη της οικογένειας Μανταφούνη εμφανίζονται και στα δυο Διοικητικά Συμβούλια) Το πρώτο πρώτο Δ.Σ της εταιρείας αποτελούνταν από τους Γ.Κ Βεντούρη, Ν.Π Μανταφούνη, Εμμ. Π. Μανταφούνη, Σ.Θ Μανταφούνη, Βίκτωρα Δ. Σεραφείμ και Γ.Δ Γιαγκόπουλο. Την ίδια χρονιά, ορίστηκε ως ανάδοχος ο Κωνσταντίνος Βελισσάριος , που ίδρυσε την εταιρεία "Κ. Βελισσάριος Ανώνυμος Ηλεκτροβιομηχανική Εταιρεία" και ανέλαβε την κατασκευή και λειτουργία.

Το Φεβρουάριο του 1928 κυρώνεται με το αρ. 17  Προεδρικό Διάταγμα η σύμβαση ηλεκτροφωτισμού μεταξύ των προέδρων των τριών κοινοτήτων (Νέου Καρλοβάσου, Μεσαίου Καρλοβάσου και Παλαιού Καρλοβάσου) και των εκπροσώπων της "Ηλεκτρικής Εταιρείας Σάμου" Α.Ε. Παραμονές του 1930 το Καρλόβασι είχε πια ηλεκτρικό ρεύμα.

Το 1931 από την Ηλεκτρική του Καρλοβάσου ηλεκτροδοτήθηκε η Λέκα, αίτημα στο οποίο πρωτοστάτησαν δυο ιδιοκτήτες ελαιοτριβείων του χωριού. 

Στις 25-6-1963 πραγματοποιήθηκε η εξαγορά της επιχείρησης από τη Δ.Ε.Η, μαζί με τις εγκαταστάσεις των χωριών Λέκας, Μυτιληνιών και Χώρας, που είχε κατασκευάσει και λειτουργούσε η εταιρεία του Κ. Βελισσάριου. Τότε πωλητές ήταν οι Γ.Ν Τράγκας, πρόεδρος της εταιρείας και ο Ι.Γ Γαλερός αντιπρόεδρος. Το ποσό εξαγοράς ανήλθε στα τέσσερα εκατομμύρια δραχμές και περιελάμβανε ακίνητα, μονάδες παραγωγής και δίκτυα. Η Επιχείρηη διέθετε συνολικά 2.529 μονοφασικές και 209 τριφασικες παροχές. Στη Δ.Ε.Η προσλήφθηκαν 17 άτομα. 

Ο σταθμός στο Καρλόβασι έχει διαστάσεις 24,50 Χ 10,50 μ. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως μικρογραφία του Α.Η.Σ Νέου Φαλήρου, αφού στο σύνολό του παρουσιάζει ομοιότητες με αυτόν. Αποτελούσε ένα ολοκληρωμένο βιομηχανικό συγκρότημα, όπου εκτός από το μηχανοστάσιο, υπήρχαν σιδηρουργείο,παγοποιείο καθώς και οι βοηθητικοί χώροι, γραφεία και αποθήκες. Στο χώρο του μηχανοστασίου φιλοξενούνταν τέσσερα ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη, με ιπποδύναμη 320 HP, 200 HP, 310 HP και 104 HP. συνολικής ισχύος 934 HP.  

Οι ώρες αφής και σβέσης των φανών, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, η επέκταση του δικτύου, την εποχή αυτή είναι θέματα που απασχολούν επί μονίμου βάσεως τα δημοτικά συμβούλια. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάντα τα εγκαίνια γίνονται με μεγαλοπρεπείς τελετές παρουσία των αρχών και πλήθους κόσμου. Ο εξηλεκτρισμός ταυτίζεται με τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο και δεν αμφισβητείται από κανένα.

Αντιθέτος φωτίζει τον δρόμο προς την πολιτική.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο πρωτεργάτης του εξηλεκτρισμού, ο Σαμιώτης Σ. Μανταφούνης, κατέρχεται στις εκλογές του 1926 και εκλέγεται βουλευτής στο πλευρό του Θ. Σοφούλη.

Άλλωστε, η αρθρογραφία στις εφημερίδες για το πόσο χρήσιμο είναι το ηλεκτρικό ρεύμα πυκνώνει: «Ο σπουδαιότερος λόγος εκτός του της ασφαλείας, υγιεινής, καθαριότητος, οικονομίας χρόνου είναι και της οικονομίας χρήματος.

Μία λάμπα της μεγαλυτέρας εντάσεως ως των καφενείων ισούται με ένα ηλεκτρικού λαμπτήρα 50 κηρίων. Αύτη καταναλίσκει 40 δράμια πετρελαίου ωριαίως, προς 9 δρχ. η οκά έχομεν 0,90 δρχ. Εξάλου ο λαμπτήρ με κατατανάλωσι 6 βάττ ωριαίως και προς 7 δρχ. το ωριαίον χιλιοβάτ έχομεν 0,38 δρχ.

Συνεπώς, εν καφενείον ανάπτον την λάμπα του 4 ώρας ημερησίως θα πληρώνει εις πετρέλαιον 3,60 δρχ., ενώ εις ηλεκτρικόν 1,25 δρχ».

Ο εξηλεκτρισμός  ήταν ένας από τους σημαντικότερους τεχνολογικούς μετασχηματισμούς του 20ού αιώνα για την Σάμο. Έφερε αλλαγές στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και στην οικονομία. Ανέδειξε νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και βελτίωσε την ποιότητα ζωής σε πολλές κοινότητες.

Η μια μετά την άλλη φωτίζονται οι πόλεις και τα χωριά της Σάμου. Το 1926 ο Ηλίας Γαβαλάς εγκαθιστά στο Τηγάνι (Πυθαγόρειο) πετρελαιοκίνητη εγκατάσταση με απλή άδεια.

Σειρά θα πάρει το 1928 η κοινότητα  Βαθέος,  ο Ευστάθιος Κόκκινος συνεταιρίζεται με τον αδειούχο Εμμ. Σταμάτη και αναλαμβάνουν τον ηλεκτροφωτισμό του Μαραθοκάμπου. Με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου παραχωρείται το γήπεδο της κοινότητος για την ανέγερση του εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής.
Αργότερα, το 1931, ανάδοχοι του ηλεκτροφωτισμού Μαραθοκάμπου γίνονται οι αδελφοί Θάνου, οι οποίοι και χτίζουν εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής.

Οι αδελφοί Θάνου επεκτείνουν τις εργασίες τους και στον Παγώνδα.

Στο μεταξύ η Ηλεκτρική Εταιρεία του Λιμένος Βαθέος επεκτείνει τις δραστηριότητές της με τη δημιουργία παγοποιείου.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του τέλους της δεκαετίας του '20 επηρεάζει όπως είναι φυσικό και την οικονομική ζωή της Σάμου.

Η Ηλεκτρική Εταιρεία ανησυχεί μήπως η πτώχευση της Αγγλοαμερικανικής Εταιρείας και η κρίση της Τράπεζας Σάμου συμπαρασύρει και αυτήν. Στη γενική συνέλευση των μετόχων της το 1929 δόθηκαν πληροφορίες για τον κίνδυνο που διέτρεξε η Εταιρεία λόγω της στάσεως πληρωμών των παραπάνω τραπεζών". Παρ' όλα τα προβλήματα, η λειτουργία της Εταιρείας κρίθηκε ικανοποιητική, μάλιστα εισπράξεις από το παγοποιείο και την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος αυξήθηκαν.

Στην ίδια συνέλευση αποφασίστηκε η πώληση του προνομίου στο Καρλόβασι.

Ο Γιαγκόπουλος, το 1930 θα συστήσει εταιρεία με τον Αλέξιο Φραγκίδη και θα αναλάβει σε μειοδοτικό διαγωνισμό τον ηλεκτροφωτισμό του Καρλοβάσου.

Το 1938 ο Χριστόδουλος Θάνος ενοικιάζει την αποθήκη του Χ. Χατζηαθανασίου και εγκαθιστά μηχανοστάσιο για τον ηλεκτροφωτισμό του χωριού.

Με προνομιακή άδεια λειτουργούν το Καρλόβασι και ο Λιμήν Βαθέος. Ιδιοκτήτης του εργοστασίου στο Καρλόβασι γίνεται ο Βελισσάριος, ο οποίος επεκτείνεται και στη Χώρα. Εκεί φτιάχνει εργοστάσιο που ηλεκτροφωτίζει και τους Μυτιληνι- ούς. Στο Βαθύ, το σύνολο των μετοχών αποκτά ο Εμμ. Νέγρης, ομογενής από την Κεϋλάνη.

Όλες οι εγκαταστάσεις είναι πλέον πετρελαιοκίνητες. Κατά το έτος 1929 επί πληθυσμού 70.497 κατοίκων ηλεκτροφωτίζονται 20.875 κάτοικοι, δηλαδή το 29,5 του πληθυσμού της Σάμου

2. Την ίδια εποχή στην Αττική ηλεκτροφωτίζεται το 90% του πληθυσμού, αλλά στο νομό Φλωρίνης μόλις το 11,3%!

Στη Σάμο εισάγεται συνεχώς η νέα τεχνολογία. Το 1920 γίνεται τηλεφωνική επικοινωνία Βαθέος - Τηγανίου, Βαθέος - Καρλοβάσου.

Το 1922 οι Αφοί Κυριαζή εγκαινιάζουν ατμοκίνητο ελαιοτριβείο στη Χώρα. Το 1931 ο Κ. Ανεζίνης φέρνει τον ομιλούντα κινηματογράφο στον Λιμένα Βαθέος. Την ίδια χρονιά γίνεται η πρώτη μετάδοση ποδοσφαιρικών αγώνων από το ραδιόφωνο.

Ο εξηλεκτρισμός επέτρεψε την εύκολη πρόσβαση σε φωτισμό, θέρμανση και ψύξη, καθιστώντας τη ζωή πιο άνετη και ασφαλή. 

Επιπλέον, ο εξηλεκτρισμός της υπαίθρου συνέβαλε στη μείωση της απόστασης μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών, ενισχύοντας τις συνδέσεις και τις δυνατότητες εμπορικής ανταλλαγής.

Εφημερίδες, ξυλουργεία, αρτοποιεία, εργοστάσιο παραγωγής αερι- ούχων ποτών, κ.ά. γίνονται ηλεκτροκίνητα και διαφημίζονται στον σαμιακό τύπο για την καινοτομία τους αυτή. Η ζήτηση του ηλεκτρικού ρεύματος μεγαλώνει και οι μηχανές των εργοστασίων παραγωγής του δεν επαρκούν. Η Ηλεκτρική Εταιρεία Σάμου συνεχώς κάνει εκκλήσεις να αποφεύγεται η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος από τους καταναλωτές κατά τις ώρες του μέγιστου φορτίου (6-10 μ.μ.). Κάνει επίσης και εκκλήσεις για πληρωμή του λογαριασμού.

Αυτή η πρώτη περίοδος στη Σάμο χαρακτηρίζεται από τις προσπάθειες των δήμων να εισάγουν τον ηλεκτρισμό στο νησί. Οι ιδιωτικές εταιρείες αναλαμβάνουν την ίδρυση εργοστασίον και τον ηλεκτροφωτισμό των πόλεων και των χωριών.  Αυτό το καθεστώς θα διατηρηθεί μέχρι τη δεκαετία του 1960, οπότε η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, η Δ.Ε.Η., θα εξαγοράσει τις μικρές επιχειρήσεις και θα δημιουργήσει το πρώτο μεγάλο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.

«Μη διστάσετε να βάλετε χέρι στο διακόπτη»

Οι οικονομικές κρίσεις και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασαν πολλές εταιρείες. Η Αθήνα αναπτύχθηκε ραγδαία και απορροφούσε το 57% της ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η επαρχία το 17%. Συζητήθηκε η ενιαία τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά, καθώς στην Αθήνα ήταν πολύ φθηνότερο από την επαρχία.

Η ΔΕΗ είχε ήδη δημιουργηθεί από το 1950 και οι συζητήσεις για ενιαία παραγωγή και παροχή ηλεκτρικού ρεύματος αυξάνονταν, όπως και οι προτάσεις για αξιοποίηση άλλων πηγών ενέργειας πλην του πετρελαίου. Το 1957, τα προβλήματα με την Ηλεκτρική Εταιρεία του Λιμένος Βαθέος επιδεινώθηκαν, με αποτέλεσμα ο ηλεκτροφωτισμός να διακόπτεται για μήνες και να παρέχεται εκ περιτροπής στις συνοικίες σε συγκεκριμένες ώρες κάθε δύο μέρες.

Επί Καραμανλή καθιερώθηκε το ενιαίο τιμολόγιο και ψηφίστηκε ο νόμος εξαγοράς των μικρών εταιρειών από τη ΔΕΗ. Μέχρι τότε, κάθε εταιρεία είχε δικό της τιμολόγιο, βασισμένο στα έξοδά της. Με την καθιέρωση της ενιαίας τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος στα τέλη της δεκαετίας του '50, η τιμή αυξήθηκε άμεσα, καθώς στην επαρχία το ρεύμα ήταν φθηνότερο πριν.

Το 1960, η Ηλεκτρική Εταιρεία Λιμένος Βαθέος έλαβε από τη ΔΕΗ μια μηχανή για την κάλυψη των αναγκών της. Η νέα μηχανή τοποθετήθηκε σε νέο περίπτερο που ανεγέρθηκε γι' αυτό το λόγο και ζύγιζε σαράντα τόνους.

Ήταν η περίφημη «Βίβιεν». Η σχετική διαφήμιση της εποχής έλεγε: «Μη διστάσετε να βάλετε χέρι στο διακόπτη».

Ενώ το πρόβλημα στο Βαθύ λύθηκε με αυτόν τον τρόπο, στα χωριά ο φωτισμός γινόταν ακόμα με λάμπες πετρελαίου.

Σε ορισμένα χωριά, όπως στους Βουρλιώτες, στον Παγώνδα ή στους Αρβανίτες, ιδιώτες με μικρές μηχανές, παράνομα και χωρίς άδεια, έβαζαν λίγους λαμπτήρες για να φωτίσουν τα χωριά τους.

Στα λαχεία των χοροεσπερίδων, τα δώρα περιλάμβαναν ηλεκτρικά σίδερα και ψυγεία, που ήταν πρωτόγνωρα για την εποχή.

Με την πάροδο του χρόνου, επεκτάθηκε το δίκτυο στους Μυτιληνιούς, στη Χώρα και στο Πυθαγόρειο, και συνδέθηκε με την πόλη της Σάμου, ώστε να σταματήσουν τα εργοστάσια Τηγανίου και Χώρας.

Τα δύο εργοστάσια στο Βαθύ και κυρίως στο Καρλόβασι απο μόνα τους, αν και λειτουργούσαν συνεχώς, δεν ήταν αρκετά για να καλύψουν  τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες. Η ανάγκη για ένα  νέο  μεγάλο εργοστάσιο είχε γεννηθεί.

Μεταξύ των χώρων που συζητήθηκαν ήταν ο  κάμπος της Χώρας, η περιοχή της Φλόκας και οι Μαούνες έξω από το Βαθύ.

Θα επιλεγεί τελικά  η περιοχή στο Κοκκάρι, καθώς η κοινότητα προσφέρθηκε να διαθέσει φτηνά οικόπεδα με αντάλλαγμα την πρόσληψη προσωπικού από το χωριό.

Οι εργασίες του νέου εργοστασίου θα ολοκληρωθούν το 1968, ήταν η χρονιά κατά την οποία τα δύο μικρά εργοστάσια σταμάτησαν τη λειτουργία τους.

Σήμερα η ενεργειακή επάρκεια του νησιού θεωρείται δεδομένη, και το εργοστάσιο της Σάμου καλύπτει και τις ανάγκες των Φούρνων.

ΠΗΓΈΣ: Χρίστος Λάνδρου, Λιμήν Βαθέος Σάμου - Γέννηση και εξέλιξη ενός διοικητικού κέντρου (19ος -20ος αιώνας) πρακτικά συνεδρίου Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ 1997

Αγγέλα Χατζημιχάλη Η Σάμος κατά τον 20ο αιώνα.  πρακτικά συνεδρίου, Σάμος,  2000. τιτλος: Ο εξηλεκτρισμός της Σάμου  περ. Επιπλέον της εφημερίδας Χαραυγή, 13-10-2001. Αποτελεί την κύρια πηγή του άρθρου.  

Βαγγέλης Χαρίτος, ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΑΜΟΥ-ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Κ. ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ, στο Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr/reports/2022_12_2410).