Στα τέλη του 19ου αιώνα, στη Σάμο, η καθημερινή ζωή των κατοίκων ήταν βαθιά επηρεασμένη από τις παραδοσιακές πεποιθήσεις και τις λαϊκές δοξασίες, ειδικά όταν επρόκειτο για την αντιμετώπιση παιδικών ασθενειών.

Η ιατρική γνώση της εποχής ήταν περιορισμένη και συχνά αναζητούνταν εναλλακτικές λύσεις μέσω γητευμάτων και γοητευμάτων, τα οποία μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στον Δ΄τόμο των Σαμιακών ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης. 

Θεραπεία για την Άφθα (Αύτρα)
Όταν ένα μικρό παιδί υπέφερε από αφθώδη στοματίτιδα, γνωστή στη Σάμο ως "αύτρα", η μητέρα του το έβγαζε τη νύχτα έξω, κάτω από τον ουρανό γεμάτο αστέρια. Ακολουθούσε ένα ιδιαίτερο τελετουργικό: τύλιγε την άκρη της κοτσίδας της γύρω από το δείκτη του δεξιού της χεριού και τη βουτούσε σε αγνό μέλι. Στη συνέχεια, άλειφε με προσοχή το στόμα του παιδιού με το μέλι, ενώ παράλληλα ψιθύριζε μια συγκεκριμένη επωδή:
«Απόψε ο ουρανός έχει αστέρια και το παιδί μου έχει αύτρα. Αύριο, μήτε ο ουρανός θα έχει αστέρια, μήτε το παιδί μου θα έχει αύτρα.»
Η πίστη σε αυτήν τη διαδικασία ήταν βαθιά ριζωμένη στους κατοίκους, που θεωρούσαν ότι η επωδή αυτή, σε συνδυασμό με τη μαγική δύναμη των αστεριών και το μέλι, θα θεράπευε το παιδί τους από την ασθένεια.

Θεραπεία για Εξανθήματα (Φωτιές)
Για τα εξανθήματα, τα οποία ονομάζονταν "φωτιές", υπήρχε μια διαφορετική, εξίσου λεπτομερής διαδικασία. Μια αριστερόχειρας γυναίκα αναλάμβανε να βοηθήσει το παιδί. Κατά την τελευταία Πέμπτη του φεγγαριού, το έβγαζε έξω τη νύχτα, κάτω από τα αστέρια. Κρατώντας έναν πυρόβολο και μια τσακμακόπετρα στο αριστερό της χέρι, τα τρίβει μπροστά στο πρόσωπο του παιδιού, δημιουργώντας σπινθήρες που κατευθύνονταν προς αυτό. Καθώς εκτελούσε τη διαδικασία, απήγγειλε τα λόγια:
«Φευγᾶτε φωτιές καὶ θὰ σᾶς κάψει ὁ ζερβός.»
Αυτή η τελετή επαναλαμβανόταν για τρεις συνεχόμενες νύχτες, ξεκινώντας από την Πέμπτη και συνεχίζοντας την Παρασκευή και το Σάββατο, κάθε φορά υπό το φως του τελευταίου φεγγαριού. Οι Σαμιώτες πίστευαν ότι η δύναμη του αριστερόχειρα, σε συνδυασμό με τη χρήση της φωτιάς, μπορούσε να διώξει τα εξανθήματα.

Θεραπεία για Παρωτίτιδα (Μαγλά)
Η παρωτίτιδα, γνωστή και ως "μαγλά", ήταν μια άλλη ασθένεια που αντιμετωπιζόταν με μια ιδιαίτερη μαγική πρακτική. Οι κάτοικοι της Σάμου χρησιμοποιούσαν την πεντάλφα ως προστατευτικό σύμβολο.

Έγραφαν στα μάγουλα του παιδιού την πεντάλφα με μελάνη, ενώ την ίδια στιγμή απήγγειλαν λέξεις ιερές και προστατευτικές:
«Ἄσπιλε, ἀμόλυντε, ἄφθορε, ἄχραντε, ἁγνὴ.»
Η πεποίθηση ήταν ότι η πεντάλφα, μαζί με τις λέξεις που αναφέρονταν στη θεϊκή προστασία, θα απέτρεπε την εξέλιξη της ασθένειας και θα θεράπευε το παιδί.

Θεραπεία για Διφθερίτιδα (Κόρακα)
Όταν ένα παιδί προσβαλλόταν από διφθερίτιδα, η οποία στη Σάμο αποκαλούνταν και "κόρακα", οι κάτοικοι πίστευαν ότι η ασθένεια προκαλούνταν από τις φωνές ενός κορακιού που είχε πετάξει πάνω από το σπίτι και είχε κράξει. Για να θεραπεύσουν το παιδί, έκαναν εντριβές στον τράχηλό του με χολή από σκοτωμένο κόρακα. Αυτό το υλικό θεωρούνταν ότι είχε τη δύναμη να εξορκίσει την αρρώστια που προκάλεσε το πουλί.

Θεραπεία για Επιληψία
Η επιληψία ήταν μια από τις πιο τρομακτικές ασθένειες για τους κατοίκους του νησιού. Όταν ένα παιδί πάθαινε επιληπτική κρίση, οι γονείς του το έπαιρναν και το έφερναν στην αυλή του σπιτιού, φωνάζοντας δυνατά:
«Πῆρ᾿ ὁ λύκος τὸ παιδί! Πῆρ᾿ ὁ λύκος τὸ παιδί!»
Η φράση αυτή είχε ως στόχο να προκαλέσει σύγχυση και να αποσπάσει την προσοχή από την κρίση. Όσοι άκουγαν τις φωνές και δεν γνώριζαν την πραγματική σημασία τους, έτρεχαν να βοηθήσουν, πιστεύοντας ότι ένας λύκος είχε πραγματικά αρπάξει το παιδί. Όμως, οι γνώστες της παράδοσης απαντούσαν:
«Τὸ πῆρε, ἀμὲ, τὸ ἔφερε!»
Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούσαν να θεραπεύσουν το παιδί από την επιληψία. Παράλληλα, υπήρχε και μια πιο απλή μέθοδος: κατά τη διάρκεια της κρίσης, κάποιος απήγγειλε τρεις φορές το «Πιστεύω», θεωρώντας ότι αυτό θα μπορούσε να απομακρύνει το κακό.

Προφύλαξη από την Ευλογιά (Νικολοβάρβαρα)
Η ευλογιά ήταν μια εξαιρετικά επικίνδυνη ασθένεια και οι κάτοικοι της Σάμου είχαν αναπτύξει ειδικές πρακτικές για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από αυτήν. Στο πλαίσιο των τελετών της "νικολοβάρβαρας", συγκέντρωναν από κάθε σπίτι διάφορα δημητριακά και όσπρια, όπως σιτάρι, κριθάρι, ρόδια, σησάμι, φασόλια, κουκιά, φακές, ρεβίθια, γλυκάνισο και βαμβακόσπορο. Αυτά τα υλικά τα έβραζαν σε ένα μεγάλο χάλκινο καζάνι μαζί με μέλι, δημιουργώντας ένα γλυκό και θρεπτικό παρασκεύασμα. Ταυτόχρονα, έφτιαχναν κουλουράκια που τα βουτούσαν σε μέλι ή σιρόπι.
Δύο γυναίκες αναλάμβαναν να μεταφέρουν το καζάνι από τρίστρατο σε τρίστρατο, μοιράζοντας στα παιδιά το παρασκεύασμα μαζί με ένα κουλουράκι, πιστεύοντας ότι αυτή η πράξη θα τα προφυλάξει από την ευλογιά.

Αυτές οι παραδοσιακές θεραπευτικές μέθοδοι, παρότι βασίζονταν σε δοξασίες και πρακτικές που σήμερα  φαίνονται παράδοξες, αντικατοπτρίζουν την κουλτούρα, τις αξίες και την πίστη των Σαμιωτών στο τέλος του 19ου αιώνα. Η συνύπαρξη της λαϊκής ιατρικής με την καθημερινή ζωή αποδεικνύει πόσο βαθιά ριζωμένες ήταν αυτές οι πρακτικές στην κοινωνία του νησιού. 

Υ.γ. Μαζί με την ιατρική προχώρησε και η τεχνολογία. Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο έχει δημιουργηθεί με την χρήση τεχνιτής νοημοσύνης και δεν απεικονίζει πραγματική περιοχή της Σάμου ή άλλου μέρους.